16 yy da yüksek bir bilim ve kültür merkezi olan musevviye medresesi ulu caminin yanında yapılmış olup 1927 yılına kadar duvarları bulunmamaktaydı.Fakat bu gün bu yıkıntılara rastlanılmamaktatır.
2.SÜNÜR(ÇAYIRYOLU)CAMİİ:
Bayburt ili merkezine bağlı çayıryolu köyündedir.Akkoyunlular devleti nin kurucusu Fahreddin kutlu bey tarafından yapılmıştır.1548-1549 yıllarında iran şahı Tahmasb ın bu yöreyi yağmalaması sırasında camii tahrip edilmiştir.1550 ve 1970 yıllarında tamir edilmiştir.Caminin 30 m kadar güneydoğusunda Kutlu bey in türbesi yer almaktadır.
3.KÜMBET:
Şehit Osman dağının eteğinde bulunan ve eski şehir mezarlığının içinde yer alan bu kümbet 13. yy Anadolu daki Ahiliğin Bayburt ta yayılmaya başladığı sıralarda yetişen Evren Ahi Emir Ahmet Zencaniye ait olduğu söylenmektedir.Bayburt ta bu zata ait bir zaviyenin bulunduğu Abdurrahim Şerif Beygu nun ''Erzurum tarihi'' adlı kitabında konu edilmektedir. Kümbetin ahiliğin yayıldığı 13.yy ile İlhanlı egemenliğinin son bulduğu 1345 tarihleri arasında yapıldığı ve selçuklu dönemlerinde onarım gördüğü tahmin edilmektedir. Bu onarımın 1692 yılında yapıldığı kitabesinde yazılıdır.Sekiz kenarlı olup kümbetinin içinde kare şeklinde bir mezar odası vardır.Çatısı piramit şeklinde yapılmıştır.Türbenin batıya dönük olan penceresi mihrap şeklindedir.Kümbete giriş çift taraflı merdivenlerle sağlanmaktadır.içeride görülen taş işlemeler Selçuklu dönemi süs kompozisyonlarını hatırlatır.
4.İMARET TEPESİ:
Bayburt un güneyinde 1.636 m yükseklikte ve Erzurum-Trabzon karayolunun Bayburt a gireceği yerde bulunan ve bugün taş ocakları haline getirilerek varlığını gittikçe yitiren İmaret tepesi Bayburt tarihinde önemli yer tutar. Tepeye bu adın verilmiş olması imaret hizmeti gören yardım tesislerinin onun yanında kurulmuş olmasındandır.Evliya çelebi ''Çoruh Nehri karşısındaki mahalleye yurt mahallesi derler.Burada bir eski camii vardır.Bir yemek imarathanesi,bir ziyafet evi vardır ki gelip gidene nimeti boldur.''demektir. Bayburt lu Şair zihninin mezarıda İmaret tepesinde bulunmaktadır. Bu tepenin üzerinde bulunan duvarlarla çevrili bir mahalle bulunan mezar taşlarından,Şeyh Veysel Hemedanini oğlu Sultan Ali Çelebi ile Şeyh Necmettin-i Kübra nın dikdörtgen bir taşla simgelenmiş mezarı bulunmaktadır.
5.ERENLİ KÖYÜ (DUDUZAR ZİYARETLERİ):
Bayburt il merkezine bir km uzaklıkta ağaçsız bir köydür.2000 m yükseklikte kurulmuştur.Köy halkının 1516 yıllık geliri 2000 akça 1530 da 774 akça 1591 de 850 akça olduğu halde köylrinin fakirliğini burada yatan evliyanın manevi havasında hiç bir zaman dile getiremez ve şikayetçi olamazlar.Erenli köyünde iki önemli ziyaret yeri vardır.Bunların birisi köyün önündeki kayalık tepede bulunan Abdulvehab Gazi ve köyün güneydoğu kısmında bulunan burhan dede (Bey böyrek) ziyaretleridir.
6.ALHO DEDE ZİYARETİ:
Bayburt kalesinin şehire bakan yamacında dış surlara yakın etrafı duvarlarla çevrili bir ziyaret yeridir.Bayburt lu vadilerden olan Alho dede 1850 yılında Bayburt ta doğmuş 1914 yılında ise vefat etmiştir.
7.MİRALAY(ALBAY)SABRİ BEYİN MEZARI:
1.dünya savaşı sırasında Bayburt cephesinde büyük kahramanlıklar göstermiştir.1916 yılında vefat etmiştir.Mezarı Çpruh nehrinin sol kenarındadır.
8.KİTAPSIZ HASAN EFENDİ ZİYARETLERİ:
Bayburt ilinin 5 km doğusunda Erzurum kara yolu üzerindedir.Rüfa-i Şeyhlerinden olup Bayburt un kaleardı Mahallesindendir.1860 yılında doğduğu ve 1922 yılında vefat ettiği tahmin edilmektedir.Bayburt lu evliyalardandır. Kitapsız lakabı kendilerine sorulan herhangi bir soruya hiç bir kitaba bakmadan anında ve en doğru şekilde cevap verirmiş olmasından dolayı verilmiştir.
9.BAYBURT-DEMİRÖZÜ (KISANTA) YOLU ÜZERİNDEKİ ANONOİM KÜMBET:
Halk arasında Yanbaskı Kümbeti adıyla anılan bu kümbetin ne zaman yapıldığını bildiren bir kitabesi yoktur.Mezar üzerindeki tarih ve yazılar silinmiştir.Demirözü ilçesinin yaşlı insanlarının Otlukbeli Savaşları (1476) sırasında şehit düşen Seyyid Kasım Adındaki bir kimseye ait olduklarını söyledikleri bu kümbet Danışmendiler dönemine ait bir eserdir.Sekizgen bir taban üzerine oturmuş ve kesme sarı taşlarla yapılmıştır.
10.ÇAĞIRKANLI DEDE ZİYARETİ:
Çağırkanlı dede iyi bir mimar ve yöre halkı arasında saygınlığı olan bir kişidir.
11.BABA ÇAĞIRKAN TÜRBESİ:
Kare şeklinde bir taban üzerine oturtulmuş olan türbenin iki bölümünden oluştuğu görülmektedir. Kubbesi piramit şeklindedir.Türbenin bütünü sarı taştan yapılmıştır.Türbenin iç kapısı üzerindeki kitabe 1582(H.990)tarihi yazılıdır.
12.SADRÜL ŞERİA ZİYARETİ:
Bayburt Ulu Camii bitişiğinde yakın zamanda onarılmış,etrafı duvarlarla çevrilmiş bir ziyarettir. Sedrül Şeria Bayburt evliyalarındandandır.
13.ŞEYH HAYRAN ZİYARETİ:
Bayburt ilinin Şeyh hayran Mahallesinde bulunur.Bir bahçe içinde bulunan Şeyh hayran ın mezarı yanında başka mezarlara rastlamakta fakat bunların kimlere ait olduğu bilinmemektedir.
14.ALAY BEY MEZARI:
Bayburt ilinin Kaleardı Mahallesinde Narkazan Çeşmesini yolun sol kenarında bulunur.Etrafı demir parmaklıklarla çevrili olan bu mezarın başında ''93 Harbi Kahraman Alay Beyi ''diye mahalle halkının yazdırdığı teneke bir lehva vardır.Bu mezarda yatanın 93 harbinde (1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı)şehit düşen üst rütbeli bir subay olduğu söylenmektedir.
15.ŞEYH HACI HASAN EFENDİ:
1919 (H.1335)yılında vefat ettiği mezarının başındaki süslü kitabeden anlaşılmaktadır.Bayburt Rüştiye Mektebi kütüphane müdürü (muhafızı)olarak görev yapmış ünlü bir bilgindir.Bayburt ve civarında birçok evliya ve bilim adamlarının mezar türbe ve kümbetlerinin bulunduğu 1899 da yayınlana ''Erzurum Vilayeti Salnamesi'' nde şöyle ifade edilmektedir.''Bayburt kazasında Merkad-ı Mukaddesleri Ziyaretgah En-am olan Zat-ı azam .Bayburtta kübar ve sahabe-i Nebevviyeden Abdülvehhab Gazi ve ali Şuheda ve şehit osman gazi baba ve çağırkanlı dede ve seyyid Yakup ve biraderi Seyyid Halil ve gökçe şeyh halil Rady Allahü Teali Aleyhim ecmain (Allah cümlesine rahmet eylesin)hazeretiyle (hazretleri ile) Kübar-ı ahaliden Hoca Necmettin ve Zühtü Gelyani ve ahmet zencani ve şeyh hayrani ve Veysel-i Hamedani ve diğer 10 dan ziyade Azize-i benam (ünlü ve bilinen 10 dan fazla kadın ziyaret yeri) ve meşayin-i ikram (büyük şeyhler) medfün (gömülü)ve asr-ı ruhaniyeler (mezheplere ait eserler zaviye ve tekkeler)rüy-ünümadır.(Göze çarpmakta mevcut bulunmaktadır) Bugün bu ziyaret yerlerinden birkaç bilinen başka hiç birisi mevcut değildir.Fakat tarih bu mübarek avliya ve bilim adamlarını asla unutmamıştır.
16.KONDOLOTLAR(PAŞA)HAMAMI:
Tuzcuzade(galer)mahallesinde bulunan ve ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmeyen bir hamamdır, Çeşitli onarımlar geçirmiştir. Bayburt ta bulunan hamamların en büyüğüdür.
17.ALİ ŞİNGAH (ŞENGÜL)HAMAMI:
Akkoyunlular zamanında yapılmıştır.20 yy başlarına kadar çalıştığı söylenmektedir. Bugün bu hamamdan bir köşe odanın kaldığı ve diğer bütün bölümlerinin yıkılmış olduğu görülmektedir.
18.ÇARŞI (MEYDAN)HAMAMI:
Bayburt'ta ki hamamların yapım planları Osmanlı dönemlerinin hamam planlarına uygun şekildedir.Kadı Mahmut çelebi vakfı olan hamam halen çalışmakta olup zamanla bir çok onarımlar görmüştür.Bayburt halkı arasında Yavuz Sultan Selim in çaldıran Savaşı dönüşünde Bayburt a uğradığı ve ve bu arada çarşı hamamının sıcaklık kısmına girişte soldaki ilk ehvamlı bölümde yıkandığı yaygın söylentiler arasındadır.
19.BENT HAMAMI:
Bent hamamı Bayburt il merkezinin kuzey tarafından ve Çoruh nehri kenarındadır.Birinci dünya savaşı sırasında tahrip olmuş uzun süre harebe halinde kalmıştır.1945 yılında yeniden onarım görerek hizmete girmiştir.
20.BEDESTEN-TAŞTAN:
Evliya çelebinin gayet süslü ve zarif diye konu ettiği bedesten ulu caminin yakınında ve çarşı içindedir. Yangın sırasında kitabeleri yok olduğundan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.Yapı olarak 2.Bayezid zamanında Kapıağası Hüseyin ağa tarafından Amasya da yaptırılan Bedesten e benzemektedir.Bu bedestenin Yavuz Sultan zamanında (1512-1520)hapishane olarak kullanıldığı söyenmektedir.
21.UĞRAK (VARZAHAN)KİLİSELERİ:
Bayburt il merkezine 10 km uzaklıktaki Uğrak köyüne eskiden bir kent olduğu bilinmektedir.Çünkü köy çevresinde bulunan birçok yıkıntı buradaki eski bir kentten kalan kalıntılar olduğunu anlatıyor.bu kalıntılar X.ve XIII. yy ait olduğu söylenmektedir.Uğrak köyündeki en yüksek tepede bulunan üç kilise kalıntısı XII.yy kilise mimarisinin özelliklerini taşımaktadır.
22.DEMİRÖZÜ (KISANTA) HARABELERİ:
Bayburt ilinin Demirözü ilçesindedir.Burada klasik döneme ait birçok yapı kalıntıları na rastlanmaktadır.Bu yıkıntıların içinde sütunlar büyük su kanalları göze çarpmaktadır.
23.YAKUDİYE MEDRESESİ:
İlhanlı hükümdarı Sultan Olcaytu (1304-1316) zamanında Erzurum valisi olan Hoca Cemalettin Yakut tarafından 1310 yılında yapılmıştır.
24.MAHMUDİYE MEDRESESİ:
İlhanlı devleti nin genel valilerin den Fahrettin Emir Mahmud tarafın dan 1308 yılın da yaptırılmıştır.Bayburt lu Ahi Ahmed ve Ekmeleddin Muhammed el Baberti gibi ünlü bilim adamları medreselerden yetişmiştir.Bu medreseler il merkezinde ulu camii bitişiğinde bulunmaktadır.
25.İKBALİYE MEDRESESİ:
1530 yılında yapılmıştır.Bu medreseler Bayburt ta birer üniversite durumundaydılar.Selçuklular ve Osmanlılar döneminde Bayburt un Erzurum,Sivas,Kayseri ve Konya dan geri kalmayan bir bilim ve kültür merkezi durumunda olduğu görülür.
26.SARUHAN KALESİ:
İlimiz merkezine 35 km. mesafe de bulunan Saruhan köyündeki kalenin gözetleme amacıyla yapıldığı tahmin edilmektedir . Trabzon’da bulunan Pontus İmparatoru Mithridates savunma amacı ile Gümüşhane , Bayburt , Kelkit ve Erzincan 75 adet kale yaptırdığı tarihi kayıtlarda mevcuttur . Bu kalenin onlardan biri olduğu sanılmaktadır . Kalede tarihi aydınlatacak herhangi bir kitabe mevcut değildir .
Bu kalelerden başka , Saruhan kalesi gibi savunma ve gözetleme amacı ile kurulan ancak günümüzde , harabe durumunda olan Demirözü ilçesine bağlı ve ilimiz merkezine 40 km. mesafede Bayrampaşa köyünde bulunan kale kalıntıları , yine ilimiz merkezine 42 km. mesafede bulunan Kitre Köyü kale kalıntıları ve ilimiz merkezine 27 km. mesafede bulunan Çayoryolu (Sünür) köyü kale kalıntıları mevcuttur .
27.AHMEDİ ZENCANİ TÜRBESİ (KÜMBET)
Halk arasında “Kümbet” diye isimlendirilen bu yapı ilimiz Cumhuriyet İlkokulu karşısındadır . Yapının Ahilerden Ahmet-i Zencaniye ait olduğu bilinmektedir . Ahmet-i Zencani İlhanlı hükümdarı Olcaytu Hüdâbende Han zamanında , Emir Mahmut tarafından yaptırılan Mahmudiye ve Celaleddin Hoca Yakut tarafından yaptırılan Yakutiye Medresesinde çalışmış , ilim ve kültür hareketlerinde şöhret bulmuş bir şahıstır . Yapının H.1200 tarihli onarım kitabesi vardır . Sekiz kenarlı bir poligon durumunda olan kümbetin içinde kare şeklinde bir mezar odası mevcut olup , çatısı piramit şeklinde yapılmıştır . Türbenin 1315-1325 yılları arasında yapıldığı sanılmaktadır .
28.YANBAKSI (GÜNEŞLİ) KÜMBETİ
Halk arasında “Yanbaksı Kümbeti” adı ile anılan bu yapı , İl Merkezi ile Demirözü ilçesi arasında bulunmaktadır . Yapının tarihini aydınlatacak bir kitabesi yoktur . Halk arasında bu kümbetin Otlukbeli savaşında şehit olan Seyyid Kasım adında bir kişiye ait olduğu söylenmektedir . Kümbetin Danişmentliler dönemine ait olabilecek karakter taşıdığı görülmektedir . Sekizgen bir taban üzerine oturmuş ve kesme sarı taşlardan inşa edilmiştir .
29.SÜNÜR (ÇAYIRYOLU) KUTLU BEY TÜRBESİ
Akkoyunlu devletinin kurucularından Turali Bey oğlu Kutlu Bey’e ait olan bu türbe kendisi tarafından yaptırılan caminin 30 M. doğusunda bulunmaktadır. Türbede kendisinin ve ailesinin mezarları bulunmaktadır. Türbenin özellikle Şah Tahmasp’ın bu bölgeye yaptığı tahribatlar nedeni ile bir bölümü yıkılması kitabelerin tahrip oluşu sebebi ile yapılış tarihi hakkında bir bilgi mevcut değildir . Ancak Kutlu Bey’in 1389 yılında öldüğü bilindiğine göre türbenin bu yılda yapıldığı sanılmaktadır . Yine bu türbede bulunan bir başka kitabe 1659/1660 M. (H. 1070) yılında onarım gördüğü sanılmaktadır.
30.PULUR (GÖKÇEDERE) FERAHŞAT BEY CAMİİ
Demirözü ilçesine bağlı Pulur (Gökçedere) kasabasında Akkoyunlulardan Korkmaz Beyin oğlu Ferahşat Bey tarafından 1517 M. (923 H.) yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır . Yapı Osmanlı mimarisindeki tek kubbeli cami tipindedir . İki renkli kesme taşlardan özenle yapılmış olan caminin dışardan değişik malzeme kullanımı açısından ilk dikkati çeken yerlerinden birisi tuğladan minaresidir . Ferahşat Bey yapılar topluluğunun cami , medrese , han , hamam , imaret ve konuk evinden oluştuğu bilinmektedir .Günümüzde han , imaret ve konuk evinden hiçbir iz kalmamış olup hamam ise harabe durumdadır .
